Svakodnevno čujemo političke etikete kao što su ‘ljevica’, ‘desnica’, ‘liberali’, ‘autoritativni lideri’ itd. Na osnovu medija, moje (pogrešne) predodžbe su bile:
- ‘ljevičari’ su za multikulturalna društva,
- ‘desničari’ su protiv migranata,
- ‘liberalni’ su protiv Trumpa u Americi,
- ‘autoritativni’ su za očuvanje tradicionalnih vrijednosti.
Prije nego što krenemo u dublju diskusiju, predlažem da uradite ovaj test, koji će na osnovu vaših vrijednosnih stavova odrediti u kojoj ste mjeri ljevičar/desničar, te liberalni/autoritativni.
Nakon što sam se upoznao sa Političkim kompasom, shvatio sam da sam cijeli život pogrešno koristio pomenute političke definicije. Uzmimo za primjer najčešću podjelu na ljevicu i desnicu.
Suštinski, ‘lijevo’ i ‘desno’ zapravo služe da se odredi kako bi ekonomija nekog društva trebala biti uređena.
Krajnja ljevica bi predstavljala komandnu (marksističku) ekonomiju, gdje bi vlada donosila sve odluke i upravljala svim firmama i investicijama i tu ne bi bilo prostora za preduzetništvo i privatne firme.
Krajnja desnica bi bila neoliberalna, deregulisana ekonomija, gdje bi se odluke ostavile tržišnjim kretanjima (ne bi bilo minimalnih plata, poreza, većine zakona itd). Danas su skoro sve zemlje svijeta negdje na desnoj strani ove ose.
Ali, zar političari kao što je Marine Le Pen u Francuskoj nisu ekstremni desničari? U ekonomskom smislu, Le Pen je lijevo (npr. želi povećati poreze), dok je predsjednik Macron desno (npr. želi da se ide kasnije u penziju). Zbog čega onda Le Pen, Salvini u Italiji ili Orban u Mađarskoj imaju reputaciju desničara?
Radi se o tome da razlike među strankama u ekonomskom smislu postaju sve manje i manje, pa se više priča o društvenim pitanjima kao što su identitet, prava nacionalnih, vjerskih i seksualnih manjina, migracije, ekologija i slično. Tu na scenu stupa još jedna osa – liberalna i autoritativna.
Kao što se vidi na gornjem primjeru, Staljin je u isto vrijeme bio ekonomski ljevičar, baš kao Gandhi, ali i krajnje autoritativan lider (društveni desničar), u istoj ravni sa Hitlerom. Ako bismo na grafik dodali Trumpa i Obamu, koji naizgled djeluju da provode potpuno različite politike, obojica bi bila u gornjem desnom kvadrantu (autoritativni ekonomski desničari u većoj ili manjoj mjeri), kao i većina današnjih političara u Americi i Evropi.
Ne trebamo dopustiti da nam bilo ko (a posebno ne političari) govore da su ljevica i desnica izgubili smisao. Baš suprotno, to je jedini način da se opišu stvarni stavovi o ekonomiji – ali samo o ekonomiji, ne i o društvu.